Neden kazaklar eskisi gibi değil?: Bir seri üretim serüveni

Hiçbir şey eskisi gibi değil, olmayacak da. Heraklitos boşuna dememiş “Aynı nehirde iki defa yıkanılmaz” diye. Her şey değişiyor ve biz de tüm bu değişikliğe uyum sağlamaya çalışıyoruz. Gelecek bu esnada biraz bizi korkutuyor tabii ki. Bu değişimlerin bir kısmı çok daha güzel şeylere yol açarken kimisi de -tabiri caizse- biraz daha “dandik” olabiliyor. Peki ya şimdi ne durumdayız? Aldığımız her şey babaannemizin telefonundan daha kısa ömürlüyken, uzun olacağını umduğumuz ömrümüzde bize yoldaş olacak kazaklar artık yok mu? Alım gücümüz “ille de fast fashion, ille de fast fashion” derken bir zamanların kazakları, çorapları (hayır 50 yaşında değiliz, sadece öyle konuşuyoruz) şimdi bizlere küstü mü? Hızlanamayan üretim araçlarına, When Harry Met Sally filmindeki yeniden ünlü olan o ikonik kazağa, Twitter muhabbetlerine ve şu durmadan düşüyormuş gibi hissettiren hayat kalitemize doğru bir yolculuğa çıkalım dedik.

Fast fashion’dan bundan önce çok sefer bahsetmiştik. Ürünlerin, sürdürülemeyen maddelerden yapılan kıyafetlerin büyük bir kısmı ise suya, toprağa karışıyor karışmasına da durum pek de iç açıcı olmuyor. Sonra karşımıza çıkanlar çöpten oluşmuş adacıklar, dağlar ve soluduğumuz kirli havalar. Evet, yazıya pek de mutlu bir başlangıç yapmadık. Peki artık giydiğimiz şeyler neden eskisi gibi değil? Belki babaannemizden kalma o yün hırka evde bir yerlerde kaybolmuş 3310 kadar sağlam, yıkandıkça yıkanıyor, kokmuyor, rengi ise bana mısın demiyor.

Balıkçıların vazgeçilmezi, şimdi bir sosyal medya fenomeni

YouTube yayınları ve podcast içerikleriyle moda ve popüler kültür üzerinden yeni tartışma alanları açan Mina Le, o ünlü Aran kazaklara (yani balıkçı kazaklarına) dikkat çekiyor. Nedir bu Aran kazağı derseniz, adını İrlanda’nın batı kıyısındaki Aran Adalarından alan bu beyaz, halat desenli kalın kazak ve hırkalar, bir zamanlar soğuk denizlerde mücadele veren balıkçıların vazgeçilmeziyken bir yandan da en kaliteli yünden yapılmasıyla dünyaca ünlenen bir kazak türüydü. Bu kazaklar balıkçıları sıcak ve kuru tutmak için kullanılıyordu. Aynı zamanda bu kazaklar İrlandalı kadınlar tarafından elde örülüyordu. Şimdiyse bu hırkalar makinede ve ihraç edilmiş yünlerle dünyanın farklı yerlerinde üretiliyor.

1930’larda ise ürünün reklamlaştırılmasıyla birlikte çok daha fazla ün kazanmaya başlıyor bu birbirinden güzel desenlere sahip korunaklı kazaklar. 1950’lerde ise havayollarının yaygınlaşmasıyla Amerikan turizmi hızlı bir yükselişe geçerken İrlanda ünlü bir istikamet haline geliyor. Bunun üzerine 1960’larda Clancy Brothers isimli İrlandalı grubun Amerikan televizyonunda yayınlanmasıyla artık bu kazaklar Amerika’da hızlıca popülerleşmeye başlarken Marilyn Monroe, Grace Kelly gibi isimler bu kazaklardan giyinmeye başlıyor. Amerikan kültürüne hızlı giriş yapan bu kazak uzunca bir süre de bu sakin gündeminden ayrılmıyor ve televizyon şovlarında bile yer almaya başlıyor. Elegan, sakin ve oldukça “İrlandalı” (bilmiyorsak da suçlu değiliz), bu patlamadan sonra ara sıra Chris Evans, Taylor Swift gibi isimlerin de bu görünümün tadına bakmasıyla geri dönüş sağlıyor.

Balıkçıların vazgeçilmezi, ikonik bir film karakteri ve şimdi bir sosyal medya fenomeni

Havalar soğur soğumaz bir anda yeniden ünlenen bu kazak bir soru işaretiyle karşımıza çıkıyor. Şimdilerde kaliteli bir kazak almak, eskiye göre çok daha ulaşılamaz bir hale mi geldi? Diyoruz ki evet, hızlıca artan seri üretim dünyası, doğaya zararlı sentetik maddelerin popülerleşmesi o kadar kolaydı ki sürdürülebilir, hızlı modadan uzak ürünlerin bulunması siz ne kadar fiyat ödemek isterseniz de isteyin, neredeyse imkansız bir hale geldi. Havaların soğumasıyla Ekim ayında Twitter’da canlanan bu diyalogla geçmişin defterleri değil de, bu sefer hırkaları açılmaya başlanıyor.

When Harry Met Sally filminde Harry karakteri bu kazağı sadece birkaç kısa karede giyse de 35 yıl sonra kazak bir anda herkesin aradığı o efsane kazak haline geliyor. Tabii gözlerimizi alışveriş merkezlerine çevirsek de bunun gibisini bulmak pek de kolay değil. O dolgun, boğazlı çift dikişli kazağı belki de ancak ünlü bir ikinci el dükkanında çok şanslı birileri bulabilir. Filmden çıkan ünlü pozun aynısını ise Ben Schwartz ve Billy Crystal’ın kendisi tekrar vermiş olsa da giydikleri kazaklar Harry’nin giydiğinin yanından bile geçemez durumda. Şimdi ise Reddit dolaylarında birkaç yorumda bu kazağı bulmak için serüvenlere çıkmış birkaç gencin hikayesini takip edebilirsiniz.

Yine aynı yerdeyiz, hızlı moda

Wardrobe Crisis isimli podcast’in üreticisi Clare Press ise bu konuda şöyle diyor “Hızlı moda ucuz üretim yollarını ve ucuz kumaşları normalize etmeyi başardı”. Şimdiyse hızlı üretimin resmi başlangıcından ta 30 yıl sonra çok da iyi bir yerde değiliz. Pahalı markaların taklitlerini yapmakla yükümlü hızlı moda markaları bile kendisini sokaktan dinler hale geliyor ve vintage modanın yüzünü tutuyor aslında. Tabii ki de bunu şu andaki modacıların ve onların kabiliyetlerini sınamak için söylemiyoruz katiyen. Fakat geçmişte aldıklarımız bir kazançken artan hızlı moda anlayışıyla şu anda aldıklarımız artık birer atık haline dönüşüyor. Daha iyisini almaksa ne ekonomik olarak mümkün ne de bulması kolay. Bunun ötesinde, tüm bu bahsettiğimiz el yapımı ürünler, farklı örgü desenleri ve daha nice geleneksel ve çok daha sürdürülebilir zanaat türleri ise yavaş yavaş sahneden çekiliyor. Doğal ürünlerden yapılan ürünler geçmişte çok daha popülerken 1975 yılından bir örneğe bakacak olursak, fosil yakıtlardan üretilen, polyester, naylon ve akrilik gibi kumaşların oranı uluslararası elyaf pazarında yüzde 30 iken 2021’de yün bu pazarın sadece yüzde 1’ini temsil ediyor. Paloma Wool isimli bir İspanyol giyim markasında çalışan Tana Latorre Nylon’a verdiği bir röportajda nasıl anne ve babasının kazaklarını hâlâ rahatlıkla giyebilirken beş yıl önce aldığı kazağı ise giyemediğinden bahsediyor. Geçmişteki kazaklar zamansız denebilecek şekillerde üretilirken şimdi ise aldıklarımızın ömrünün ne kadar olduğunu daha alırken anlayabiliyoruz.

Diyeceğimiz o ki, sorun sizde değil, endüstride. Siz kıyafet bulamıyor değilsiniz, hızlı moda, hızlı sermayenin altında kalan ve artık bu hıza pek de dayanamayan diğer şeyler gibi kaliteli kazaklar da bizleri bulamıyor. Fakat üzülmeyin, kroşe her zaman bir çözüm, ayrıca bir hobi, dikkat dağınıklığına da iyi geliyor.