Senden önce, senden sonra: Taylor Swift müzik endüstrisini nasıl alt etti?

Taylor Swift şarkılarıyla, başarılarıyla, ulaştığı geniş hayran kitleleriyle ve skandallarıyla 2010’ları şekillendirdi kesinlikle. Ama bu skandallardan biri var ki, Taylor Swift’in aldığı riskli kararların sonuçları müzik endüstrisindeki tüm dengeleri değiştirdi. Master kayıtlarını kaybettikten sonra bu albümleri tekrar kaydeden ve “Taylor’s Version” adıyla yayınlamaya başlayan Taylor’ın olmaz denileni olduran gücüne, azmine ve onu bu kararı almaya iten sürece dadanıyoruz.

Taylor Swift 2019’da ilk altı albümünün master kayıtlarını kaybettiğini duyurduğunda her yerde birbirinin kopyası haberler, tweet’ler, içerikler dönüyordu. Herkes telif hukuku ve müzik tarihi uzmanı gibi analizler kasarken ben “Kendi yazıp bestelediği şarkıları nasıl kaybeder ya?”, “O kayıttan bir tane mi var, YouTube’dan bile indiriliyor işte” (Evet, NFT konusunu da çok geç anladım…) gibi sorularla boğuşuyordum. Kafamdaki deli soruları benimle paylaşanlar olduğunu tahmin ediyor ve konuya açıklık getirmek istiyorum.

Bir müzik parçası söz konusu olduğunda devreye çeşitli haklar giriyor. Bunlardan biri şarkı sözü yazarının ve bestecinin bu eserler üstündeki hakkı. Diğeriyse eserin stüdyoda kaydedildikten sonra çeşitli aşamalardan geçip piyasaya sürüldüğü son hali, yani master kayıtlar. İşin para eden, kaymaklı ve herkesin sahip olmak istediği kısmı bu kayıtlar. Master kayıtlar kime lisanslandıysa albümleri işleme, çoğaltma ve yayma hakkı da ona ait oluyor. Yani bunlardan gelir etmenin yanında şarkıların bir filmde kullanılıp kullanılmayacağı kararı da lisans sahibinin oluyor. Müzik şirketleri, sanatçılarla yaptıkları anlaşmalarda genellikle master kayıtların şirkete ait olması karşılığında sanatçıyla çalışacaklarını garantileyen kontratlar yapıyor.

Network or not work

Emeğimizin bu kadar değerli bir çıktısını neden bir müzik şirketine devredelim ki diye sormadan edemiyor insan… Ama aslında çok basit, bizim kendi imkânlarımızla yapacağımız kayıtlarla dev bir müzik şirketinin desteğiyle yapılacak kaydın kalitesi boy ölçüşemez muhtemelen. Ayrıca kendi kendimizi pazarlamak TikTok ve YouTube varken bile kolay değil. Sektörde tanınan, dev bağlantıları olan bir şirketin sizin albümünüzü pazarlaması, sesinizi duyurması ve sizi “star” yapması çok daha olası. Bir de kontrat imzalanırken şirketin sizden beklentisine göre yüklü bir avans da alıyorsunuz. Ancak bunun bir “bonus” değil, “avans” olduğuna dikkat etmekte fayda var. Yani aslında müzik kariyerinize şirkete borçlu olarak başlıyorsunuz…

Taylor Swift’in master kayıtlarının şirkete ait olması ve devamında bazı anlaşmazlıklar çıkması yeni bir hikaye değil, hatta bu sürtüşmeler müzik endüstrisi tarihi kadar eski: Nüfuzu olmayan genç şarkıcılar master kayıtların hakkını müzik yapım şirketine verdikleri bir kontratla işe başlar. Başta makul görülen bu anlaşma sanatçı ününe ün kattıkça tatsızlaşır. Sanatçı master’larına sahip olmak ister ama yapım şirketi imzalanan sözleşmeyi göstererek bu talebi reddeder. Sonuç olarak kontrat süresi dolduğunda bu şirketle yollarınızı ayırırsınız (Radiohead’in zamanında yaptığı gibi) ya da aynı şirket altında yeni albümler yapmaya devam edip yeni bir albüm karşılığında eski bir albümün master’larına sahip olacak şekilde orta yol bir anlaşma imzalarsınız (Queen ve Pink Floyd’un seçtiği yol gibi).

Müzik endüstrisindeki genel kaide master’ların müzik yapım şirketine ait olması diyebiliriz. Kendi master’larına sahip olan ünlülerin sayısı çok az; bunun için kendinizi kanıtlamış olmanız ve müzik şirketi karşısında çok büyük forsunuzun olması lazım. Bir de tabii çok fazla paranız… Örneğin Prince, müzik şirketinin tahakkümünden kurtulmak için kendini rebrand edip adını telaffuz edilemeyen bir simgeye döndürmüştü. Beyoncé’nin tüm master’larına sahip olduğu söyleniyor ama onun hakkında bile spekülasyonlar var.

Peki durum buysa Taylor Swift davasını bu kadar özel kılan ve Taylor Swift’i master’larına sahip olmak için ani bir atağa geçiren ne oldu?

Taylor Swift, Scott Borchetta’nın şirketi Big Machine ile 2005’te ilk kontratını imzaladığında henüz 15 yaşındaydı. 2018’de artık dünya starı olan Taylor’ın Big Machine ile yapılan 13 yıllık kontratı sona ermeye yaklaştığında, Taylor Swift master’larına sahip olmak istedi ancak -Taylor’ın aktardığına göre- Big Machine (yani Scott Borchetta) kontratı yenilemesi şartıyla her yeni albüm için eski albümlerden birinin master’larını alabileceğini söyledi. Taylor ise bu dönem Borchetta’nın Big Machine’i yakında satacağını bildiğini ve albümlerinin kaderini geleceği belirsiz bir şirketin insafına bırakmak istemediğini açıkladı. Sonuç olarak Taylor, Big Machine’le kontratını yenilemedi ve Universal Music Group’la anlaştı.

İşte ipler tam olarak burada kopuyor. Scott Borchetta, Big Machine’i o dönem Justin Bieber ve Ariana Grande’yle de çalışan mega-menajer Scooter Braun’a (resmi olarak Ithaca Holding’e) satıyor. Scooter Braun’u tanımak için burada bir flashback yapıyoruz…

Yine mi Kanye West? (Yazıyı yazarken iç sesim)

Evet, maalesef. Kanye West’in 2016’da çıkardığı “Famous” şarkısı “I feel like me and Taylor might still have sex / Why? / I made that b*tch famous (Taylor ve ben hâlâ seks yapabiliriz gibi geliyor / Neden mi? / Çünkü o or***uyu ben ünlü yaptım) şeklinde skandal sözler içeriyordu. Şarkının 2009 VMA ödüllerinde yaşanan olayı işaret ettiği ortadaydı: Taylor Swift ödül alırken sahneye atlayan Kanye mikrofonu kapıp “Bu ödül Beyoncé’nin hakkıydı” diyerek o zamanlar 19 yaşında olan ve yıldızı yeni parlayan Taylor’la birlikte tüm seyircileri şoka uğratmıştı. Olayın ardından Kanye Kanye’liğine devam etti, Taylor Swift de bir süre zorbalığa uğrayan yetenekli genç kadın şarkıcı olarak anıldı.

Şarkının yayınlanmasının ardından ortalık tam karışmışken Kanye West bu sözleri kullanmak için Taylor Swift’ten izin aldığını söyledi. Taylor Swift tarafı bunları reddetti. İzin istedi-istemedi-istedi-istemedi diye ortalık yangın yeriyken Kim Kardashian, Kanye’nin Taylor’dan izin almak için yaptığı telefon görüşmesinin videosunu paylaşarak bombayı patlattı. Videoda Taylor’ın sözlerin ilk kısmı için onay verdiği anlaşılıyordu ama yayınlanan video Taylor’ın şarkı sözlerinde b*tch lafına onay verip vermediği anlaşılmayacak şekilde editlenmişti. Yine de ortada böyle bir telefon konuşmasının yaşandığına dair kanıt olunca Taylor, #TaylorSwiftIsOverParty hashtag’iyle başlatılan sosyal medya mahkemesini kaybetti ve “yılan”, “iki yüzlü”, “sinsi”, “hep mağduru oynuyor” laflarıyla herkesin kendine sırtını döndüğü karanlık bir döneme girdi. Taylor Swift iki yıl boyunca ortadan kayboldu, hiçbir yerde görüntülenmedi, hiçbir iş yayınlamadı ve kimse Taylor’dan haber alamadı.

2020 yılında bu olayla ilgili bomba bir gelişme yaşandı: Kim Kardashian’ın paylaştığı editlenmiş, üç dakikalık videonun kesintisiz 25 dakikalık hali ortaya çıktı. Taylor Swift başlarda tereddütlü bir şekilde olsa da onay veriyor ama b*tch kelimesi hiçbir yerde geçmiyordu. Taylor Swift, -açıklamalarında yer yer yanıltıcı olmuş olsa da- sonuç olarak haklıydı. KimYe çiftinin manipülasyon ustası olduğunu kanıtlayan, haksız bir lincin kurbanı olmuş, iki yıl boyunca yerin dibinde yaşamıştı. Neyse ki Taylor Swift “hayatımın en zor günleriydi” diye bahsettiği bu dönemden küllerinden yeniden doğarak aramıza döndü. Kurt kışı geçirdi ama yediği ayazı unutmadı: Yaşadıklarını, hikayelerini şarkılarında anlatmaya devam etti. Hatta belki de Taylor, Long Story Short şarkısında “Your nemeses defeat themselves before you take a chance to swing” derken haklı çıkacağı ve Kanye’nin kendi kendini bitireceği bugünleri işaret ediyordu…

Flashback bitti. Scooter Braun’a dönüyoruz. İşte Braun tam da Famous şarkısı çıktığında Kanye’nin menajerliğini yapıyordu. Bu olayla direkt bağlantısı var mı bilmiyoruz ama Kanye’nin menajeri olarak bu kadar uzun soluklu bir skandala bir şekilde dahil olduğu kesin.

2019’da Taylor Swift’in tüm albümlerinin master’ları Taylor’a hiçbir söz hakkı verilmeden Scooter Braun’a satıldı. Braun da bu koleksiyonu tamı tamına 300 milyon dolara (!) bir başka şirkete sattı. Taylor Swift en başından beri “parası neyse vereceğim, bana satın” demesine rağmen. Bu master’ların son sahibi olan yatırım şirketi Taylor’a işbirliği teklif etti ama Scooter Braun’un hâlâ master’lardan kazanç sağladığını bilen Taylor bunu kabul etmedi.

İşte burada en zor kararı verdi: Eski albümlerini tekrar kaydetmek. Taylor Swift, Big Machine’le kontratına göre yayınlanmasının üstünden beş yıl geçen şarkıları tekrar kaydetme hakkına sahip. Bu aslında master kayıtlarına sahip olmak isteyen tüm sanatçılar için mümkün olan bir yöntem. Ancak yeniden kayıt işi hiç de kolay değil, tekrar kaydedilip piyasaya sunulan şarkılar genellikle büyük bir hüsran yaratıyor. Şarkıyı ilk versiyonuna birebir ya da çok yakın şekilde kaydetmek çok zor. Vokaldeki vurgular, tonlamalar, diğer müzik aletleri… Şarkıları yüzlerce kez dinlemiş fan’lar için yeni versiyonlardaki bu nüanslar inanılmaz kulak tırmalayıcı. Merak ediyorsanız çok ünlü şarkıların re-recording’lerin toplandığı, gerçekten “zor bir dinleme deneyimi” sunan şu listeye bakabilirsiniz.

https://open.spotify.com/playlist/07Hrw0mCEGX7CmypIUJosw?si=-QN7ERT2RSiyEYo2391r0g&nd=1

Başarılı re-recording yapmanın zorluklarının yanında Taylor Swift’in çok daha gençken yazdığı, “ergenlere” hitap eden şarkılarının artık dinlenmeyeceği de söylendi. “Bu iş tutmaz, kimse yeni kayıtları dinlemez” diye eleştiriler gelirken Taylor Swift’i Taylor Swift yapan, bugüne kadarki en büyük dayanağı devreye girdi…

Yahşı günde yar yahşıdır yaman günde yetiş gardaş

…Swifties! Swiftie’ler yani Taylor Swift’in ARMY’si ilk olarak eski albümlerin dinlenmemesi konusunda sosyal medyada tabiri caizse kamuoyu oluşturdu ve eski albümlerin yeni kayıtlarını da yepyeni bir albümü bekledikleri heyecanla beklediler. Taylor Swift 2021’de önce Fearless (Taylor’s Version)’ı, sonra da Red (Taylor’s Version)’ı yayınladı. Taylor Swift hayranları, 2008-2012 arası ergenlik dönemlerinde şu an yüzünü bile hatırlamadıkları ilk aşklarını düşünerek dinledikleri şarkıları bu kez kira, gelecek kaygısı, sosyal anksiyeteler ve daha bir sürü yetişkin derdi eşliğinde daha da sahiplenerek dinlemeye başladılar. Albümler streaming rekorları kırdı.

Taylor Swift’in bu tekrar kaydedilen albümlerdeki bir diğer başarısı da ilk versiyonlara birebir sadık kalıp üstüne kalitesini artırmasıydı. Taylor Swift’in vokal becerisinin yıllar içindeki gelişimi ve teknolojik gelişmeler bu albümlerde bariz olarak hissediliyor. Ayrıca Taylor Swift, bu albümlere ilk versiyonlarda çeşitli sebeplerden koymadığı şarkıları da ekleyerek heyecanı üst noktalara taşıdı. Sophie Turner’ın Taylor Swift’in Joe Jones’la ayrıldıktan sonra yazdığı ama daha önce yayınlamadığı Mr. Perfectly Fine şarkısını Instagram’da Taylor Swift’i etiketleyerek paylaştığı ve karşılıklı şakalaştıkları anlara tanık olduk. Red (Taylor’s Version)’da da -Taylor Swift’in ağzından asla direkt olarak duymasak da Jake Gyllenhall için yazıldığı malumun ilanı olan- All Too Well’in 10 DAKİKALIK versiyonu, dinlediğimiz ana kadar hayatımızdaki eksiğin o olduğunu fark etmediğimiz bir parça olarak çıktı karşımıza…

Taylor Swift’in olmaz denileni olduran bu gücü müzik piyasasında da dengeleri değiştirdi tabii. Satılan ilk master’lar oldukça değer kaybetti. Çünkü şarkının sanatçının kendisine ait olan ve daha kaliteli bir versiyonu varken neden ilk versiyonunu kullanmak isteyesiniz? Taylor Swift’in müzik şirketini alt etmesinin ardından şirketler de kendilerini sağlama almak için kontratlarda değişiklikler yapmaya başladı. Taylor Swift olaylarına kadar genellikle beş yılın ardından kazanılan parçayı yeniden kaydedebilme hakkı ortalama 10 yıla çıkarıldı örneğin.

Öte yandan genç yıldızlar da Taylor Swift’in geçirdiği süreçten pek çok ders çıkardı ve Taylor’ın eski bir röportajında “Şarkıcı olmak istiyorsanız iyi bir avukat tutun” sözlerinin önemi daha iyi anlaşıldı. Master kayıtların önemi hakkında artık herkes hiç olmadığı kadar bilinçli. Mesela Olivia Rodrigo daha ilk kontratında tüm master’larına sahip olacağı bir anlaşma imzaladı. Ama tabii Olivia Rodrigo kontrat imzalanırken çoktan ünlü olmuştu ve müzik şirketleri karşısında eli çok güçlüydü… Biz bugün kalkıp Sony’nin kapısını çalsak ve master’ların bizim olacağı bir anlaşma istediğimizi söylesek kahkahalar eşliğinde elimiz boş bir şekilde evimize döneriz muhtemelen.

Taylor Swift şimdi yeni müzik şirketi Universal Music Group’un alt şirketi Republic Records’la çalışıyor ve 2019 yılından beri kaydettiği bütün albümlerinin master’larına sahip. Gelecek albümleri hakkında açık açık duyuru yapmak yerine kliplerine, kıyafetlerine, Instagram gönderilerine çeşitli bulmacalar, ipuçları, “easter egg”ler yerleştirerek fan’larının teoriler üretmesine bayılan Taylor’ımızın sıradaki planının ne olduğunu hiçbirimiz kestiremiyoruz. Bir gün hiçbir duyuru yapmadan bir anda yeni albümünü yayınlayıverir heyecanımız sürerken, Taylor Swift’in herkesin sevdiği cici kız personasından kimseye eyvallahı olmayan girl boss’a dönüşümünü alkışlarla takip etmeye devam ediyoruz!