“Benimle temizle”: Temizlik/organizasyon içeriklerini neden bu kadar çok seviyoruz?
Hepimizin yakın çevresinde mutlaka düzenleme, temizleme ya da organizasyon videoları izlemekten büyük zevk alan birileri vardır; yoksa da o kişi bizizdir… Herhangi bir şeyin ya da alanın daha iyi/farklı bir versiyonuna dönüşümünü izlemek çoğumuz için aşırı rahatlatıcı bir aktivite olurken kimilerimizin de bir bağımlılığı haline gelmiş durumda. Çünkü makyaj, temizlik, dekorasyon gibi çeşit çeşit ‘‘önce-sonra’’ videolarının uzun yıllardır milyonlarca kişiyi etkisi altına alan karşı konulmaz bir çekiciliği var. Son yıllarda gerek sosyal medya içeriklerini gerekse TV programlarını daha çok kapsayan bu çekiciliğin ise birçok nedeni olabileceğini söylüyor uzmanlar. Biz de, kolumuzu kaldırmadan yapılan temizliği izlemekten dört köşe olduğumuz için bu nedenlerin peşine düşüyoruz.
Elime ne zaman telefon alıp şöyle bir bakınsam mutlaka en az bir temizlik videosuna kilitlenip kaldığımı ve de bunun uzun süredir rutinimin bir parçası olduğunu fark ettim. Bile isteye açmadığım halde dahi (halı yıkama videoları hariç) bu tarz videolara bu kadar çok maruz kalmamın ve de ne zaman görsem ‘hayır’ diyemememin nedenini de sorguladım kendimce. Çünkü dünyanın bir ucunda yaşayan ve tanımadığım birinin dolabındaki gömlekleri katlanmasının beni bu kadar rahatlatması çok saçmaydı, değil mi? Ve gördüm ki yine, elbette, bu sorumun da cevabı psikolojide. Dip köşe temizlikle, makyajla, ev dekorasyonuyla, dolap içi organizasyonuyla ilgimiz olsun ya da olmasın düzenin ya da düzenli görünümün vermiş olduğu huzura karşı koymak çok zor.
@kyaslife1 𝐂𝐥𝐞𝐚𝐧 𝐦𝐲 𝐫𝐨𝐨𝐦 𝐰𝐢𝐭𝐡 𝐦𝐞 🙂 this took way too long, so please don’t let this flop #foryoupage #satisfying #cleanroom #kyaslife
Minnesota Profesyonel Psikoloji Okulu’ndan klinik psikoloji alanında doktora derecesini alan Kristi Philips “beynimiz düzeni sever” diyerek açıklıyor bu durumu. Philips’in dediğine göre çevremizde ne kadar az uyaran olursa zihnimiz o kadar gevşiyor ve rahatlıyor. Dağınıklık arttığında ise tam tersi bir biçimde rahatsızlık hissetmeye başlıyor. Bu durum çevremizde de baktığımız ekranlarda da aynı şekilde işliyor. Dolayısıyla temizlenmiş ya da düzenlenmiş bir alan görünümü bizi ilk gördüğümüz kirli ve de dağınık bir alana göre rahatlatmış oluyor. Yani evet, tanımadığım o insanların dolabının düzenli olması bile etkiliyor benim huzurumu.
Bu düzen aşkımızı bir zamanlar ev dekorasyonuyla ilgilenen ya da “çöp evleri” temizlemeye giden insanları gösteren TV programları karşılarken şimdilerde bu görevi dijital platformlara taşınan Get Organized With the Home Edit gibi dizilerin yanı sıra temizlik Vlog’ları, TikTok’ları ya da Reels videoları üstlenmiş durumda. Ve paylaşacak alanlar arttıkça videoların çeşitleri de, biçimleri de artıyor ve çoğu artık ASMR benzeri bir amaçla izleniyor. Gerçek hayatta ertelediğimiz dolap düzenleme işini, temizlikleri ekranlarımızda görmek ve “tamamlamak” bize iyi hissettiriyor. Ve de birkaç dakikada bitirilen (hızlandırılmış olarak) bu videoların sonunda “ben de yapabilirim” hissiyle doluyor insan. Phillips “kendi alanlarımızı düzenlemeye çalışırken, bu eşyalarla duygusal bir bağ kuruyoruz. Bu nedenle bir iş yaparken işin sadece fiziksel değil duygusal yükünü de çekiyoruz” diyor ve hızlıca bitirilen işleri görmenin bize de bu umudu ve pozitifliği verdiğini ekliyor. Philips’in bahsettiği bu duyguların varlığını Stanford Üniversitesi’nden psikiyatrist ve nörolog Amit Etkin de destekliyor.
Amit, planlama, dikkat, hafıza, öğrenme gibi birçok işlevden sorumlu olan beynimizin en dış katmanı serebral kortekste belirsizliğin pek hoş karşılanmadığından, buna bir sinyalle tepki verdiğinden bahsediyor. “Genellikle bilişsel kontrolde bir artış sağlayan bir sinyal olan bu belirsizlik sinyalini bu videolarla almadığımızı düşünüyoruz” diyor Etkin. Videonun sonunda o arabanın temizleneceğini, o dolaptaki içeceklerin nizami bir biçimde dizileceğini ya da o evin baştan sonra değişeceğine olan inancımız bizi bu belirsizlik hissinden kurtarıyor diyebiliriz yani. Zaten son birkaç yıldır pandemiden iklim krizine kadar bir dolu belirsizlikle uğraşan bizlerin de daha fazla belirsizliğe tahammülü yok sanki (efkar!)
Bir de tüm bunların yanı sıra işin üretkenlik boyutu da var. Bir şeyler üreten, çalışan, düzenleyen birilerini görmek, hele bir de hızlandırılmış versiyonuyla görmek, o işi gözümüzde daha yapılabilir kılıyor.
@miyaevarenae This took so long to edit i hope u like it hahaha #cleantok #cleanwithme #cleaning #sinkclean #ovenclean #kitchencleaning #viral
Yazar ve sanat yönetmeni Ria Elciario, “verimlilikle dolu bu videolar beynimin yaratıcı kısmını gıdıklıyor ve ‘daha iyisini yapmak’ için bana cesaret veriyor” diyor mesela. Gerçekten de köşe bucak yapılan bir temizlik videosunun ardından gaza gelip temizliğe girişmek oldukça olası. Böylelikle hem kendimizi yalnız hissetmiyor hem de ortaya koyduğumuz küçük bir işin hazzına varmış oluyoruz. Bu durumun kendini iyi hissetmeyen, depresyonda olan, erteleme hastalığına tutulan insanlar için önemi de daha büyük oluyor tabii. Psikolog Caroline Given, “birinin en sonunda odasındaki bardak mezarlığına el attığını ve giysi yığınlarını kaldırdığını görmek ilham verici çünkü gerçekleşmeye başlayan bir içsel iyileşmeye görsel erişim elde ediyoruz. Temel düzeyde, temizlik davranışsal aktivasyondur ve depresyon semptomlarını iyileştirdiği belgelenmiş bir terapötik tekniktir. Davranışsal aktivasyon, ivme ve güven oluşturmak için belirli, ölçülebilir görevlerin tamamlanmasını içerir” diyor. Yalnız bu iyileştirici etkinin, her ilaç gibi fazlasının zehir olduğunu hatırlamakta da fayda var diyor uzmanlar. Bu videolardan ilham almak, beslenmek, takdir etmek, örnek almak iyi hoş; ama dozunu kaçırdığımızda hem üretken olabileceğimiz zamanımızdan çaldığımızı hem de bu videoların pozitif yönlerine karşı duyarsızlaşabileceğimizi söylüyorlar.
@lila_drila Clean with me ☺️💕#cleantok #cleaningtiktok #cleanmotivation #menagechallenge #menageprintemps #menageextreme #extremclean #serpillere #vileda #mop #nettoyagesol #cuisineikea #pourtoi #foryou #fyp
Nihayetinde hangi nedenle olursa olsun bu tarz içeriklere gösterdiğimiz ilginin, çağımızın en eğlenceli ve de tuhaf alışkanlığından biri olduğunu söyleyebiliriz herhalde. YouTube’da saatlerce süren “benimle temizlik yap” videolarının ya da Netflix’in çok izlenenlerine giren organizasyon içeriklerinin milyonlarca kişi tarafından büyük bir merakla takip edilmesi de bu çılgınlığın boyutunun her geçen gün arttığını ispatlıyor. Sene 2050 olduğunda da diğer gezegenlerdeki varlıkların (?) organizasyon videoları viral olur mu acaba? Kafamızda deli sorular…