Mükemmeliyetçilik başka tarafa: Bir cringe kültürü savunması

YouTube’un yükselişinin ilk yıllarında suratımızı ekşiterek (ve belki de biraz ‘‘acıyarak’’) izlediğimiz o videoların bünyemizde yarattığı o hisse, gülmek ile gülememek arasındaki çaresiz halimize bir isim koyamadık belki de en başta. Özellikle 2010’larda başlayan bu “cringe kültürü” karşımıza türlü türlü challenge’lar çıkarırken bize garip ve yersiz gelen tüm hareketleri sorgulamaya başladık sanki. Politik doğruculuk bir kenara, başkası adına utanç duymanın veya onun yerinde olmak istememenin yarattığı bu hissi, ‘‘of çok cringe’’ dedirten videolar eşliğinde daha yoğun yaşadık. (Bu arada ‘‘cringe’’ deyip duruyoruz; biraz bu kelime İngilizce olarak internet jargonuna yerleştiği için biraz da tam bir Türkçe karşılığı bulunamadığı için. Aposto’da yayınlarına devam eden Kelime Köşesi’nin bunun için birkaç önerisi var; mesela ‘geri çekilten’ gibi. Bizim kafamızda ise hâlâ birtakım soru işaretleri söz konusu. Bir gün buluruz belki.)

Olağan dışılığın bu kadar takdir edildiği bu dönemlerde olağan dışının da dışında davranmak neden bize bu kadar batıyor? Farklı ol ama herkes sana hâlâ yakın hissedene kadar… Rutinler, programlar sabah neşeleri… İdeal insan olmak için kendimize koyduğumuz sınırlarla birlikte son zamanlarda mükemmel olma çabamızın da çokça arttığını görüyoruz. Peki cringe olarak kendi kendimize isimlendirdiğimiz bazı davranışlar, en başından bizi özgürleştirmemiş miydi? Televizyon dünyasının dinamiklerinin aksine, izleyicileriyle çok daha yoğun ve yakın bağ kurmakta olan sosyal medya fenomenleri yorumlara tüm güçleriyle göğüs gererken herkesi biraz kendi yoluna bakmaya davet ediyoruz. Biz biz olduktan sonra gerisini bırakalım da konuşan konuşsun. Her şeyi tek bir kaydırma hareketiyle geçerken gözümüzden kaçmayan şoke edici “cringe” anları buyurun bir de buradan yakalım ve hep birlikte cringe olmanın politikasını konuşalım.

Okuma önerisi – İdeal kadının peşinde: TikTok’tan yükselen ‘‘that girl’’ hedefleri ve verimliliğe oynayan özgüvenimiz

Kendini rezil ettiğini düşündüğümüz, ne yaptığını belki de hiç anlamadığımız bir sürü insan, videolarını internette özgürce paylaşmaya başlamıştı. Biz bunları görmek zorunda mıydık? Yani, internetin olağan akışında… Belki de görmek istedik veya buna ihtiyacımız vardı. Kapaklı telefonların arka kamerasıyla bir yatak odasında çekilmiş garip videoların yeterince beklenmedik durumlarla sonlanması bizi güldürmeye yetiyordu bile. Pek fazla sermayeye de ihtiyaç yoktu aslında. Biz “n’apıyor bu ya” diye ekrana bakarken birileri buna isim koydu da sonunda “cringe” kelimesi çıktı karşımıza.

Dijital dünyayla bu kadar iç içe değilken gördüğümüz en büyük atraksiyon Esra Ceyhan’a uçtuğunu iddia eden adamdı. Belki de ilk defa bu tuhaf hissi onunla yaşadık Türkiye’deki izleyiciler olarak. (Herkesin cringe anı kendine tabii… Nane şekeri ve Ajdar’a da selam olsun.) Fakat sosyal medya damarımıza girdikçe bu hissi çok daha sık tadar olduk. Cringe dediğimiz şey ne demekti? Urbandictionary’e göre, biri yersiz veya garip davrandığında hissettiğimiz şiddetli utanç hissi. Bir nevi ‘‘ikinci el utanç’’ yani.

Korku filmi izlerken karakterlerin yaşadıklarıyla özdeşleşerek biz de korkmaya başlarız ya, onun gibi burada da başkası adına duyduğumuz utanç bir yerden sonra bize de komik geliyor. Hani onlara değil de, onlarla birlikte gülüyoruz işte… Vikipedi’ye göre bir komedi türü olabilecek boyutta, sosyal anlamda “beceriksizlik”ten meydana gelen bir durum aynı zamanda. Cringe komedisinden verebileceğimiz en iyi örnek The Office olabilir. Bu cringe komedisinde Steve Carell’in canlandırdığı Michael Scott’un kendine ve ofis çalışanlarına çektirdikleri başka bir şekilde tarif edilemez.

Okuma önerisi – “Başta komik gelmiyor ama sonra alışıyorsun”: The Office ve Parks and Recreation’ın bizi içine çeken dünyası

Sadece insan olarak yaptıklarımız bile kimilerine garip gelebilir fakat kendimizi ifade etmeye yöneldiğimizde maruz kalacağımız eleştiriler epeydir bizlerleydi. Şimdilerde sadece biz olmak için verdiğimiz savaşlar çoğu mecrada zaferle sonuçlanıyor. Kendimizi ifade edebileceğimiz yeni yeni şeyler deniyoruz. Bunu yaparken kimi insanlar yerin dibine doğru son inişlerini yaparken kimileri de herkese hitap eden gariplikleriyle göğe yükseliyor. Günümüzde tüm hayatımızı sosyal medyada paylaşmamızla kendimizi her anımızda gözlemliyor, bu “cringe” mi olur derken gerçekten ne istediğimizi unutuveriyoruz. Ne müzik dinlediğimiz bile Spotify adlı sosyal mecrada bir meta haline gelmişken “guilty pleasure” yani zevk alırken utandığımız şarkılar bir playlist’e alınıyor ve peşimizi bırakmıyorlar.

Kent Üniversitesinden sosyal psikolog Dr. Roger Giner-Sorolla’ya göre pandemiden sonra cringe hissetme ihtimalimiz çok daha arttı. Kapanmalar ve artan ekran süremizle doğru orantılı sosyal anksiyetemiz ve sosyallik açısından birtakım pratik eksikliklerimiz yeniden kalabalık ortamlara girdiğimiz anda ışıldamamızı çok daha zor bir hale getirdi. Sosyal medyada gördüğümüz harika hayatlar, gülümseyen çılgın yaşamlar hâlâ etkinliğini sürdürürken onları çok daha izler ve kendimizle karşılaştırır olduk. Bu başkalarının fazlaca farkında olma hali aslında bize de kendimizi daha sık cringe hissettirmeye başladı. Gece gözlerimizi kapatıp tam uykuya dalacakken geliveren “ah onu söylemeyecektim” düşüncesi git gide daha fazla bizi yoklar oldu. “O yaptığım şaka hiç de komik değildi”, “ya şu fotoğrafta verdiğim poz ne öyle” diye diye kendi adımıza, belki de başkalarından çok cringe hissetmiş olabiliriz. Kaitlyn Tiffany’nin Atlantic’teki yazısında da dediği gibi, bırakın herkesin cringe bulduğu bir videoda birleşmeyi, artık “garip” olmaya alerjimiz o kadar şiddetlendi ki kendimize bile hapşırıyoruz. Hatta tam da bu sebeptendir ki kimine göre sosyal medyası olmayan veya pek de kullanmayan insanlar çok daha çekici oluyor. Günün birinde flörtün modası geçmiş bir boomerang’ıyla uyanmak gibi durumlarda eleştirecek pek çok şey çıkıyor kimilerinin karşısına.

Profesyonel anlamda bir “içerik üreticisi” olmasak da birçoğumuz sosyal medyada günlük, aylık, yıllık olarak gönderiler paylaşıyor, kendimizi ortaya atıyoruz. Yine sosyal psikolog Dr. Giner-Sorolla der ki, “Eğer ki bir insan sosyal medyada içerik üretiyorsa, elde edilen ani geri bildirim – yüz yüze iletişime göre genellikle oldukça pozitif veya negatif ve çok daha hızlı ve yoğun bir şekilde oluyor bu– kişinin benlik farkındalığını toksik seviyelere çıkarabilir. Sosyal medyanın olumsuz bir başka özelliği de, kutuplaştırma ve her bir kelime veya görselden ahlaki bir tartışma çıkarma eğilimi… Bu tehlikeli çünkü mahcup edici bir hata karşısında verilen tepkiyi basit bir kahkahadan çıkarıp dışlayıcı ve vahşi bir dalga geçme haline getirebilir ve mahcubiyeti utanca dönüştürebilir.’’

Son zamanlarda gördüğümüz trendler ise cringe’liğimize bir güzel sarılmak, tüm cringe yanlarımızla o garip sessiz anların tadını çıkarmak, onlara gülmek ve doyasıya yaşamak üzerine… Amelia Dimoldenberg’ün bir tavukçu dükkanında ünlü isimlerle yaptığı date programına, Julia Fox’un röportajlarda verdiği harika cevaplardan sonra idol oluşuna bakın. Başkalarına cringe olmaya devam ederken kendimize cringe olmak artık konfor alanımızın içerisinde sayılmalıydı. Hatta cringe olmayı o kadar benimseyenler oldu ki “cringecore” olarak bir trend bile ortaya çıktı. Sonic’in filmlerinden sonra “cringe” olma iddiaları o kadar büyüdü ki Sonic’e sahip çıkan bir fan kitlesi oluştu.

Cringe’liğin göremediğimiz bir diğer tarafı da kendimizi anlamamız için keşfetmemiz gereken taraflarımızı biraz cringe olmadan, başkalarına garip gelmeden tadamayacağımız. YouTuber Ro Ramdon bunun hakkında konuşuyor ve kendisini keşfeden grupların, bazı cringe anları yaşamadan ne hissedeceklerini keşfedemeyeceklerini belirtiyor.

Her anımızda kendimize “düzgün dur”, “şöyle gül”, “böyle konuş” diyebiliyor ve kendimizi sosyal medya içerisinde oluşturduğumuz kimlik balonlarının içinde hareket etmeye zorlayabiliyoruz. Duvarlarımıza koyduğumuz otomatik sensörler, internette bir gün cringe’liğiyle viral olmuş o kişinin haline düşmeyelim diye çabalamamıza sebep olurken bazı kalıpların dışına çıkamıyor, eğlence hayatımızı bile buna göre düzenliyoruz. Çoğul konuştuğumuza bakmayın, daha önce de dediğimiz gibi karşısına çıkan hiçbir eleştiriyi, hiçbir cringe’lik muamelesini takmadan sosyal medyada üretilen “ben”ini değil, tamamen kendi benliğini yaşayan biricik bireyler görüyor, gösteriyoruz. Fakat herkesin üstüne kurulagelmiş bu baskıyı, kimilerinin “cringe”likten özgürleşen tavırlarının yok edeceğini de düşünmemekle birlikte herkesin cringe olmayı hedefleyerek kendi benliklerine bir güzel sarılmaya davet ediyoruz. EVET, cringe’iz ama kendimiziz!